Dziecko leworęczne
Treść
Ważnym elementem rozwoju ruchowego dziecka jest prawidłowy przebieg procesu lateralizacji. Istotą procesu lateralizacji jest przewaga czynnościowa jednej strony ciała nad drugą. Przejawia się ona nie tylko w pracy rąk, ale także w zakresie ruchów tułowia, kończyn dolnych oraz parzystych narządów zmysłowych. Oprócz zjawiska dominacji jednorodnej, kiedy praworęczności towarzyszy prawonożność i prawooczność, a leworęczności lewooczność i lewonożność zdarzają się przypadki dominacji niejednorodnej, zwaną skrzyżowaną. Najbardziej niekorzystna dla dziecka jest lateralizacja nieustalona (brak dominacji). Często wiąże się ona z opóźnieniem rozwoju ruchowego, a przede wszystkim obniżeniem sprawności manualnej.
Zakłócenia procesu lateralizacji niekorzystnie wpływają na naukę szkolną dziecka. Dzieci takie popełniają błędy w czytaniu i pisaniu (mylą litery i cyfry o podobnych kształtach np. p-b, d-b, 6-9) wolno czytają, opuszczają i zniekształcają wyrazy, zaburzona jest orientacja przestrzenna, utrudniona ocena położenia przedmiotów i ludzi w otoczeniu. Dzieci z silną lateralizacja lewostronną mają kłopoty z pisaniem, pisząc lewą ręką najczęściej stawiają litery jedna obok drugiej, nie łącząc ich w sposób płynny.
Aby pomóc dzieciom leworęcznym konieczne jest prowadzenie ćwiczeń grafomotoryczych. Ćwiczenia te ukierunkowane są wprost na podniesienie poziomu czynności rysowania, a pośrednio na podniesienie poziomu pisania. Należy pamiętać, że czynność pisania wymaga wysokiej sprawności motorycznej rąk: dużej precyzji i szybkości ruchów oraz dobrej koordynacji ruchowej. Warunkuje to sprawne przechodzenie od jednego do następnego aktu ruchowego, a więc kolejnych elementów w łańcuchu ruchu jaki stanowi złożona czynność pisania. Dla opanowania poprawnej techniki pisania ważne jest równoczesne osiągniecie dobrego poziomu współpracy oka i ręki. Przed przystąpieniem do nauki pisania w szkole, konieczne jest więc zarówno usprawnienie motoryczne w zakresie szybkości, precyzji, melodii kinetycznej ruchów, koordynacji ruchowej całego ciała, rozwijanie koordynacji wzrokowo- ruchowej jak i przyswojenie właściwych nawyków ruchowych, które stanowią o gotowości dziecka do nauki pisania.
Lewa ręka powinna osiągnąć powinna osiągnąć taką sprawność ruchową, aby dziecko ze swobodą rysowało i wykonywało różnorodne ćwiczenia graficzne- wówczas bez trudu poradzi sobie z opanowaniem umiejętność pisania. Już w wieku przedszkolnym należy angażować dziecko w różnorodne ćwiczenia i zabawy. Pomoc dzieciom leworęcznym w przygotowaniu do nauki szkolnej jest konieczna. Czeka je bowiem bardzo trudne zadanie przystosowania się do życia w „praworęcznej cywilizacji", tzn. w świecie, w którym wszystkie przedmioty są przeznaczone do posługiwania się nimi przez osoby praworęczne.
Cel ćwiczeń grafomotorycznych.
Ćwiczenia grafomotoryczne służą osiągnięciu przez dziecko gotowości do nauki pisania. Wobec dzieci przedszkolnych spełniają rolę usprawniającą oraz stymulującą. Natomiast dzieci w wieku młodszym szkolnym dzięki tym ćwiczeniom korygują nieprawidłowe, a utrwalają właściwe nawyki, konieczne podczas pisania.
Niewłaściwa technika wykonywania czynności graficznych jest przyczyną niskiego poziomu graficznego pisma (tzw. dysgrafia) i rysunku. Dziecko nie nadąża za klasą, szybko męczy się i zniechęca. Z czasem rodzi się w dziecku niechęć do wszelkich zajęć graficznych takich jak rysowanie malowanie i pisanie. To zaś jest już wyrazem wtórnych zaburzeń (emocjonalno- motywacyjnych), nawarstwionych na zaburzenia pierwotne (motorki i koordynacji wzrokowo- ruchowej). Celem tych ćwiczeń jest więc zapobieganie tym trudnościom i ich pokonywanie.
Zasady pracy z dzieckiem leworęcznym.
Leworęczność jest równie naturalnym przejawem dominacji jednej z półkul mózgowych, jak praworęczność. Badanie diagnostyczne powinno być przeprowadzone między 5 a 6 rokiem życia. Należy podjąć trafną decyzję co do dalszego postępowania z dzieckiem leworęcznym. Nie przeuczamy dzieci:
- lewostronnie zlateralizowanych
- oburęcznych i lewoocznych
- o wczesnych przejawach lateralizacji i silnym stopniu przewagi ręki lewej
- mało sprawnych motorycznie
- opóźnionych w rozwoju umysłowym
- u których występują zaburzenia towarzyszące (jąkanie, objawy nerwicowe)
Zasada 1.
Prawidłowa postawa ciała podczas pisania-.
- siedząc przy stole- obie stopy oparte o podłogę, a przedramiona o stół, plecy wyprostowan, tułów nie powinien opierać się o ławkę
- światło na zeszyt powinno padać z przodu lub ze strony prawej
- siedząc w ławce dziecko leworęczne powinno mieć sąsiada po swojej prawej stronie
Zasada 2.
Właściwe położenie zeszytu
- 6-7 łatki układają zeszyt równolegle do brzegu ławki, wprost przed sobą- dopiero później ukośnie (lewy górny róg jest skierowany ku górze, zaś prawy górny ku dołowi)
- dziecko powinno dowolnie regulować kąt nachylenia zeszytu, nawet tak dalece, że może on znajdować się w położenie niemal pionowym do krawędzi ławki (gdy zeszyt jest ułożony równolegle do krawędzi ławki, dziecko poszukuje najdogodniejszej pozycji dla piszącej ręki i zamiast obrócić zeszyt- skręca tułów w lewą stronę, a tym samym kręgosłup
Zasada 3.
Prawidłowy sposób trzymania pióra
- w trzech palcach: pomiędzy kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym
- dziecko powinno w okresie adaptacji do pisania posługiwać się ołówkiem- ołówek nie wymaga określonego kąta nachylenia w stosunku do papieru ani precyzyjnego regulowania nacisku i nie robi plam - okres u dzieci leworęcznych pisania ołówkiem może wydłużony (potem dobre pióro, a jak sobie nie radzi - dobry długopis)
Zasada 4.
Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia
- brzeg dłoni, nadgarstka i przedramię opierają się cały czas o stół i zeszyt, na którym pisze dziecko i przesuwają się podczas pisania
- koniec pióra- skierowany ku lewemu przedramieniu, a dokładniej w połowie odległości między ramieniem, a łokciem
- podczas pisania przedramię lewej ręki powinno być prostopadłe do liniatury zeszytu; pozycja ta jest możliwa, gdy zeszyt jest ułożony po lewej stronie od osi ciała i nachylony w prawo
- dłoń palce trzymające pióro, powinny znajdować się poniżej liniatury zeszytu, gdyż wówczas nie zasłaniają napisanego tekstu i pozwalają na jego stałe kontrolowanie wzrokiem; dziecko nie musi wtedy zatrzymywać się i sprawdzać poprawność zapisu, umożliwia to utrzymywanie płynności pisania; dłoń i palce znajdują się pod liniaturą, nie przesuwają się po napisanym tekście, nie zamazują go
Zasada 5.
Organizacja ruchów pisania
- należy dbać o uwzględnienie kolejności i kierunku ruchów, podczas zapisywania liter- ważne jest wcześniejsze kreślenie linii pionowych z góry w dół i poziomych – od lewej do prawej
- ręka pisząca (lewa) powinna przesuwać się od strony lewej ku prawej, czyli od zewnątrz do osi ciała, lecz bez jej przekraczania
Zasada 6.
Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego
- słabe napięcie mięśniowe powoduje, że ślady ołówka są mało widoczne, linie niepewne, drżące, cienkie
- wzmożone- nawet dziurawienie kartki
Ruchy mimowolne (współruchy) mogą pojawiać się w sytuacjach napięcia emocjonalnego( wysuwania języka, gryzienie warg); gdy występują u 11-12 -latków mogą wskazywać na zaburzenia funkcjonowania centralnego układu nerwowego
Zasada 7.
Koordynacja ruchów obu rąk
ręka pomocnicza (prawa) przytrzymuje zeszyt
Zasada8.
Współdziałanie oka i ręki
- należy usprawnić współdziałanie czynności ruchowych lewej ręki z funkcjami wzrokowymi poprzez ćwiczenia rozwijające koordynację wzrokowo- ruchową
- rozwijać współdziałanie ręki i oka po tej samej stronie (oburęczność- usprawnić rękę znajdującą się po stronie oka dominującego)
- umożliwić stałe śledzenie wzrokiem pisania przez dziecko- poprawna pozycja ręki piszącej, zeszytu, właściwego uchwytu pióra
Specjaliści proponują, aby w tzw. Okresie przejściowym w formie ćwiczeń reedukacyjnych przez okres kilku lub kilkunastu miesięcy dziecko ćwiczyło obie ręce. Pozwala to zbadać możliwości ruchowe obu rąk, a dziecko może czasem wybrać tę rękę, która pisze lepiej i z mniejszym wysiłkiem.
Należy więc prowadzić:
- ćwiczenia rozwijające motorykę rąk
- ćwiczenia pobudzające motywację do czynności grafomotorycznych
- zabawy ruchowo- słuchowo- wzrokowe
- ćwiczenia rozwijające prawidłowy uchwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk (ćwiczenia z nasadką w przypadku nieprawidłowego sposobu trzymania pióra, ołówka; ćwiczenia w płaszczyźnie pionowej- uwzględniając różne narzędzia pracy, przy każdym inna siła nacisku)
- ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie własnego ciała i przestrzeni
Leworęczności nie traktujemy jako przejawu patologii. Jest ona równie naturalnym przejawem dominacji jednej z półkuli mózgowych jak praworęczność.
opracowała: Anna Kochan