Nasza miejscowość

Treść

Mochnaczka Wyżna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Krynica-Zdrój.

Miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Wieś leży przy drodze krajowej 75.

Wieś Mochnaczka, leżąca w Beskidzie Niskim, w dolinie potoku Mochnaczka, prawobrzeżnego dopływu Muszynki została założona na prawie wołoskim w 1589 przez Jana Świątkowskiego z przywileju nadanego przez biskupa Myszkowskiego (tereny te należały do Klucza Muszyńskiego, będącego własnością biskupią). Najstarsza część wsi powstała w miejscu dzisiejszej Mochnaczki Wyżnej. Parafię greckokatolicką w Mochnaczce, podległą dekanatowi muszyńskiemu uposażył w 1626 r. biskup M. Szyszkowski. Z tego też roku pochodził pierwszy dzwon cerkiewny, ważący 300 kg. W 1648 z gruntów wsi wyodrębniła się Mochnaczka Niżna. W XVIII i XIX w. we wsi zamieszkiwało od 350 do 550 osób, głównie wyznania greckokatolickiego.

Wykorzystane materiały

Praca zbiorowa, Beskid Niski, wyd. Rewasz, Pruszków, 2007, str. 343

Prezentujemy również poniżej materiały ze strony www.krynica.pl

Położenie

Mochnaczka to rozległa wieś, która dzieli się na Mochnaczkę Niżną (bliżej Tylicza) i Wyżną. Miejscowość położona jest w dolinie potoku Mochnaczka, dopływu Muszynki, przy drodze Tylicz-Krzyżówka na wysokości 550 – 650 m n. p .m. Na zachód od wsi ciągnie się pasmo górskie z wyróżniającymi się kulminacjami Hawrylakówka (745 m), z schodzącym nad wieś ramieniem Wierszka (754 m) oraz wzniesienia Kotylnicy (788 m) i Huzarów (865 m). Od wschodniej strony nad Mochnaczką piętrzą się: Rozdziele (789 m), Piorun (743 m), Mizarne (770 m) i Szwarne (785 m). Z Mochanczki Wyżnej na pólnoc prowadzi droga do Krynicy, na wschód (z płyt betonowych) do Izb.

Historia

Mochnaczka Niżna została założona w 1589 roku, a Wyżna w 1629 roku. Obydwie osady lokowane były na surowym korzeniu. Podobnie jak inne okoliczne miejscowości , były pod władaniem biskupów krakowskich. Przez wieś do XIX wieku prowadził gościniec z Grybowa przez Tylicz i Przełęcz Tylicką na Węgry. W Mochnaczce już w XVII wieku znajdowały się dwie cerkwie, a także młyn, folusz, tartak, dwie karczmy zajezdne. Miejscowi Łemkowie zajmowali się przewozem towarów na Węgry i zbójnictwem. Po likwidacji Kresu Muszyńskiego w 1812 roku, wieś z rąk kamery austriackiej przeszła w ręce prywatne. Na przełomie XIX i XX wieku w Mochnaczce istniał ruch staroruski. Właśnie w tym czasie założono tu szkołę i czytelnię Kaczkowskiego. W 1918 roku wieś zgłosiła udział do organizującej się w Florynce Ruskiej Ludowej Republiki Łemków. Jednak nie było tu żadnych incydentów zbrojnych.

W latach międzywojennych Mochnaczkę zamieszkiwali wspólnie Polacy, Łemkowie i Żydzi. W 1945 r. miejscowa ludność łemkowska uległa komunistycznej propagandzie i wyjechała jako repatrianci do ZSRR, pozostałych wysiedlono w czasie akcji „Wisła”.

Zabytki

W Mochnaczce znajduje się cerkiew pw. św. Michała Archanioła oraz ciekawe kaplice:

Cerkiew św. Michała Archanioła

Cerkiew powstała w XVIII w. w typie północno-zachodnio-łemkowskim. Orientowana, drewniana, konstrukcji zrębowej, pierwotnie trójdzielna. Obecnie składa się z wydłużonego nowego prezbiterium , nieco szerszego dawnego prezbiterium, jeszcze szerszej nawy i wydłużonego, prostokątnego babińca. Wschodnia część nowego prezbiterium pełni funkcję zakrystii. Wieża konstrukcji słupowo-ramowej o pochyłych ścianach zwieńczona jest nadwieszoną pseudoizbicą i gzymsem z namalowanymi zegarami. Dachy kryte blachą - nad prezbiterium kalenicowe, dwuspadowe, z załamaniem, przechodzący we wschodniej części w namiotowy, nad nawą dach namiotowy, wysunięty okapem nad dawne prezbiterium. Nad wszystkimi częściami jednolite hełmy cebulaste z pozornymi latarniami i żelaznymi krzyżami. Ściany szalowane deskowaniem pionowym – tylko ściany wieży poziomym. Na ścianach wewnątrz polichromia ornamentalna i figuralna namalowana przez Czesława Lenczowskiego i Stanisława Kruczka w latach 1960-1964. Między prezbiterium, a nawą kompletny ikonostas z XIX wieku zawierający także starsze ikony. Od drogi asfaltowej wiedzie do cerkwi dróżka, na której początku znajduje się drewniana ozdobna brama z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego w zwieńczeniu. Od 1947 r. cerkiew użytkowana jako kościół rzymskokatolicki p.w. Matki Bożej Częstochowskiej. Msze święte w niedziele i święta 8.00, 10.30 i 16.00.

Kaplica pw. Narodzenia Bogurodzicy

Kaplica pochodzi z 1787 r., to dawna drewniana cerkiew ufundowana przez tutejszego grekokatolickiego proboszcza ks. Czyrniańskiego. To budowla zrębowa, zamknięta wielobocznie, z wieżą słupowo – ramową od zachodniej strony. Wewnątrz znajduje się barokowy ołtarzyk z końca XVIII wieku oraz barokowo – klasycystyczny ikonostas z przełomu XVIII i XIX wieku, ściany zdobi polichromia. Dzisiaj kaplicą opiekują się siostry michaelitki mieszkające w pobliskich budynkach dawnej plebanii grekokatolickiej.

Kapliczka w Mochnaczce Wyżnej z około 1700 roku, murowana. Obok znajduje się pomnik przyrody - dwupienny jesion.

W Mochnaczce na uwagę również zasługują pozostałości budownictwa łemkowskiego, kamienne krzyże przydrożne oraz starodrzewy w różnych punktach wsi: dęby, jesiony, modrzewie, lipy.