Rola rodziny i edukacji wczesnoszkolnej

Treść

Rola rodziny i edukacji wczesnoszkolnej w zaspakajaniu potrzeb psychicznych  dzieci.

Potrzeba – zdefiniowanie.

              Na ogół pojęcie potrzeb ludzkich oznacza brak czegoś, wprowadza jednostkę w

niepożądany stan, będący zwykle motorem do działania w kierunku odpowiedniej zmiany

tego stanu, czyli zaspokojenia potrzeby. Wynika stąd, że potrzeba prowokuje motywacje:

psychiczną ( przeżycie) i rzeczową ( dążenie do przedmiotowego zaspokojenia).Często używa

się zamiennie pojęć potrzeba, popęd, motywacja na określenie tej samej właściwości. Pojęcie

to znajduje zastosowanie w wielu dyscyplinach społecznych.

Poszczególne nauki badają potrzeby w różnych ujęciach i wyróżniają coraz to nowe

kategorie. Wyodrębnione potrzeby są prawie dowolnie nazywane i klasyfikowane według

różnych kryteriów.

K.Ouchowski- określa potrzebę jako naturalne dążenie do spełnienia warunków, bez których

organizm nie może funkcjonować. Indywidualizacja potrzeb psychicznych zależy od

doświadczenia, wieku, bowiem jednostka inaczej zaspakaja potrzeby w wieku pięciu lat, a

inaczej w okresie dojrzałym. W trakcie zaspakajania jednej, zaspakajamy inne, kształtują się

nowe, bądź ulegają przekształceniu.

Charakteryzując potrzeby W.Szewczuk określa je jako źródło aktywności, czyli stany braku,

lub nadmiaru czegoś w osobniku. Bez potrzeby nie ma aktywności, nie ma potrzeb, które by

nie powodowały aktywności. Zdaniem autora istnieją potrzeby wrodzone i nabyte. Wrodzone

powstają i kształtują się w procesie ewolucji, dlatego są podobne u wszystkich gatunków.

Nabyte pojawiają się w toku życia i kształtują się w zależności od warunków życia.

T. Tomaszewski przez potrzebę rozumie, przeżywanie braku dóbr materialnych lub

niematerialnych, których posiadanie jest warunkiem życia lub przynajmniej zadowolenia z

siebie.

Według J.Reykowskiego odczucie potrzeby, nie wykształconej do końca formy motywu,

występuje wtedy, gdy potrzeba jest nie zaspokojona, a zarazem podmiot spostrzega lub

wyobraża sobie przedmioty, które by ją mogły zaspokoić.

Ogromne bogactwo klasyfikacji potrzeb nie pozwala mówić o żądnej potrzebie jako o

najważniejszej. Istnieje, bowiem ogromna rozbieżność wśród specjalistów w dziedzinie

psychologii i psychiatrii.

                   Twoje dzieci mają w zasadzie chleb dla ciała i dla umysłu, ale bardziej jeszcze

niż chleb potrzebne im jest twoje życzliwe spojrzenie, uśmiech głos, twoja myśl i

obietnica

Odczuwają potrzebę mówienia do kogoś, kto ich słucha pisania do kogoś, kto odpowie

czują potrzebę tworzenia rzeczy pożytecznych i pięknych, stanowiących ekspresje tego

wszystkiego, co noszą w sobie w nadmiarze hojności i szlachetności.

                                                  
                                                                                                                Celestyn Freinet

Rola rodziny w zaspakajaniu potrzeb.

             Poszczególne okresy życia dziecka charakteryzują się różnymi potrzebami i

sposobami ich zaspakajania. Potrzeby skłaniają do podejmowania różnych czynności,

motywując do działania. Podobnie jak u dorosłych, potrzeba powstaje u dziecka w sytuacji

zachwiania równowagi organizmu ze środowiskiem. Niezaspokojone potrzeby powodują

powstawanie zaburzeń w zachowaniu, trudności wychowawczych, nieprzystosowania

społecznego. W pierwszych latach życia dziecka o sposobie zaspakajania potrzeb decyduje

rodzina.  Ze względu na swoistość potrzeb i sposobów ich zaspakajania M. Żebrowska

wyodrębniła następujące okresy życia dzieci: okres niemowlęcy, poniemowlęcy,

przedszkolny, młodszy wiek szkolny, wiek dorastania. W toku rozwoju kształtują się oprócz

potrzeb fizjologicznych potrzeby o charakterze psychologicznym. Stanowią one istotny

składnik osobowości, a zarazem są warunkiem jej kształtowania. Potrzeby psychiczne nie

powstaną, jeśli w toku rozwoju nie wytworzą się trwałe nastawienia, albo też, gdy to, czego

jednostka oczekuje, zostaje zawsze lub zawsze spełnione.

Człowiek dorosły stara się zaspokoić swoje potrzeby, o dziecko muszą zatroszczyć się

rodzice. Poznanie potrzeb psychicznych dziecka nie jest zadaniem łatwym. Nie tylko, dlatego,

że lista ich jest długa i stale pojawiają się nowe, ale że przekształcają się już występujące.

Dzieje się to, dlatego, że dziecko styka się z wieloma dziedzinami rzeczywistości, z wieloma

środowiskami. Nie wszystkie potrzeby ujawniają się bezpośrednio w środowisku rodzinnym,

niektóre występują przede wszystkim w kontaktach z rówieśnikami. Czasami trudno

rodzicom zorientować się, w interreakcjach z kolegami i koleżankami. Nie o wszystkich

potrzebach dziecko potrafi rozmawiać z rodzicami. Dlatego dużo trudu trzeba sobie zadać,

aby je poznać i właściwie zrozumieć. Rodzina jest najbliższym otoczeniem dziecka, w którym

ono przebywa i dostarcza względnie stałych i powtarzających w tej samej kolejności

doświadczeń.

Rodzina zaspakaja najważniejsze potrzeby (wg W.Pomykało)

-potrzeba bliskiego związku, niezaspokojenie może wywołać wystąpienie skłonności

agresywnych lub też do izolacji i unikania kontaktów z otoczeniem

-potrzeba bezpieczeństwa dziecko pozbawione życzliwej pomocy i opieki odczuwa brak

pewności siebie, przejawia skłonności nerwicowe

-potrzeba kontaktów społecznych pobudza do działań zmierzających do nawiązywania

różnych stosunków społecznych

-potrzeba przynależności grupowej ułatwia organizacje pracy wychowawczej przez dobór

takich form, które mogą je zaspokoić

-potrzeba samodzielności przejawia się w chęci decydowania o różnych osobistych sprawach

życiowych

-potrzeba nowych przeżyć wyraża się w szukania atrakcyjnych, niezwykłych podniet

-potrzeby estetyczne i poznawcze przejawiają się w szukania kontaktów z wytworami kultury.

Właściwe postawy rodziców gwarantujące zaspokojenie jego podstawowych potrzeb,

wpływają na ukształtowanie podstawowych cech osobowości.

M.Ziemska wymienia potrzeby dzieci:

-potrzeba życzliwości, troski, miłości

-potrzeba kontaktu z rodzicami i ich czujności oraz współdziałania

-potrzeba szacunku dla rozwijającej się odrębnej jednostki

-potrzeba wzoru

-potrzeba samourzeczywistnienia

               Zadaniem rodziny jest zaspokojenie potrzeb dzieci od wczesnego dzieciństwa. To tu

kształtuje się obraz świata i obraz samego siebie, jako dziecka kochanego i akceptowanego

bądź odrzuconego. Niewłaściwie zaspakajanie potrzeb może prowadzić do zaburzeń

psychoemocjonalnych i dewiacji w późniejszym jego życiu. Nadmierne ich zaspakajanie

obniża próg odporności na niepowodzenie, a zbytnie zaspakajanie potrzeby zależności

emocjonalnej od matki czy innych dorosłych utrudnia nawiązywanie i podtrzymywanie

kontaktów z rówieśnikami.

Rola edukacji wczesnoszkolnej w zaspakajaniu potrzeb.

                         Dziecko rozpoczynające naukę w szkole podejmuje nowe role społeczne,

autentycznie wchodzi w grupę rówieśnicza. Zmienia się rytm dnia i warunki, w jakich

dziecko dotychczas przebywało. Mały uczeń w dużej szkole ma kłopot z trafianiem do szatni,

musi sam decydować o wielu sprawach, często sam musi wrócić do domu. Od ucznia

wymaga się, że ma być grzeczny, uważać na lekcji, dobrze się uczyć. Zmienia się tym samym

podstawowa forma jego aktywności i zabawy w naukę. Dziecko staje się w znacznym stopniu

zdolne do porównywania, klasyfikowania, dokonywania wyboru, hierarchizacji. Choć jest

bardziej samodzielne niż przedszkolak w dalszym ciągu szuka wsparcia u dorosłych.

         Organizacja pracy dydaktyczno wychowawczej wymaga od nauczycieli realizacji zadań:

Wiekowych    - służą one do zaspakajania potrzeb rozwojowych, potrzeby ruchu i aktywności

                         poznania świata, poczucia bezpieczeństwa, przezywania pozytywnych uczuć, .

                          ekspresji plastycznej, ruchowej, muzycznej i słownej

perspektywistycznych- czyli przygotowujących do nauki na wyższych szczeblach kształcenia.

       Zadania te równoważą się i uzupełniają. Aby nauczyciel prawidłowo je realizował musi

stosować:

- odpowiedni dobór treści kształcenia

- właściwe metody pracy

- różnorodne formy oddziaływania na poszczególne sfery aktywności.

Praktyka szkolna wykazuje jednak, że nauczyciele gorzej realizują pierwszą grupę zadań,

często w sposób doraźny i przypadkowy.

Dlatego ważną sprawa staje się poznanie potrzeb dzieci. Preferowane są tutaj metody

obserwacyjne, pozwalające na ujmowanie dynamiki rozwoju dziecka.

             Potrzeba bezpieczeństwa zaspakajana jest, jeżeli dziecko czuje, że nauczyciel jest mu

bliską osobą, że może liczyć na jego pomoc, stając się osobą znaczącą. Dziecko robi wszystko

jak, powinno, bo zależy mu na uznaniu z jego strony. Potrzeby uznania i szacunku sprzyjają

aktywnej postawi ucznia. Jej przejawem jest dążenie do uzyskania pozytywnej oceny,

oczekiwanie na przyjazny gest, uśmiech, pochwałę. Zaspokojenie potrzeby szacunku( zwanej

przez niektórych psychologów potrzeba uznania społecznego) prowadzi do poczucia

pewności siebie, siły oraz poczucia, że jest się pożytecznym i potrzebnym na świecie.

Aby zaspakajać potrzebę osiągnięć nauczyciel powinien koncentrować się na mocnych

stronach każdego ucznia. Powinien dostrzegać najmniejszy postęp, zachęcać do pracy,

podnosząc motywacje do nauki. Należy pamiętać, dzieci chętnie uczestniczą w zajęciach, na

których osiągają sukcesy.

Nauczyciel zaspakajana również potrzebę aktywności poznawczej i ruchowej, potrzebę

ekspresji. Od rozwoju potrzeb poznawczych uzależniony jest rozwój intelektualny i

społeczny, jego aktywność i umiejętności zaspakajania potrzeb.

Zaspakajanie aktywności ruchowej i chęci do działania trzeba pogodzić z mimowolną uwagą,

myśleniem konkretno- obrazkowym, ciekawością, chęcią poznania świata.

          Ogromna potrzeba ruchu, którą odczuwa dziecko powoduje trudności w skupieniu

uwagi i wykonywaniu właściwych działań. Niektóre dzieci szybko zniechęcają się i nudzą

monotonnością zadań, dlatego nauczyciel musi szukać, atrakcyjnych metod pracy z dziećmi.

Ważne jest, aby uczeń poznawał scalony obraz rzeczywistości, wywołujący dążenie do

poznania świata. Bowiem naturą dziecka jest aktywność. Oznacza to, ze konieczne jest

tworzenie odpowiedniego środowiska informacyjnego, wspieranie procesów ‘’przetwarzania

‘’dopływających do dziecka informacji, prowadzących w rezultacie do działań nowych,

niestandardowych.

Naturalna potrzebą dzieci jest również potrzeba kontaktu werbalnego z dorosłym. Rozmowa,

jako podstawowa metoda pracy, może mieć charakter poznawczy, a odpowiednio

przeprowadzona może uchronić je od zachowań obronnych. Potrzeba ekspresji uczniowie realizują na wszystkich przedmiotach nauczania. Nośnikiem

informacji są nie tylko słowa, ale także sytuacje niewerbalne. Znaczenie sygnałów

niewerbalnych w poznawaniu świata jest bardzo duże. Dziecko odczuwa wewnętrzna

potrzebę wyrażani swoich przeżyć i doznań. Uczeń w młodszym wieku szkolnym ma

trudności w wyrażaniu swoich przeżyć w sposób werbalny. Czyni to chętniej, pełniej w

języku gestu i symboli poprzez swobodna ekspresje. Na języku polskim nauczyciel realizuje

w działach:

- ćwiczenia w czytaniu i opracowywaniu tekstów

- ćwiczenia w mówieniu i pisaniu.

Praca z książka ma dodatni wpływ na rozwój procesów poznawczych i przeżyć

emocjonalnych, zachęca do samodzielnego czytania, budzi potrzebę pisania. Dziecko lubi

bajki i opowieści, mocno przeżywa wartości moralne, ponieważ głęboko odczuwa potrzebę

fantastyki.

Poprzez prace twórczą czy dramatyczną potrafi nieraz”” wyrzucić z siebie dręczący je

konflikt, lub niepokój, za pośrednictwem poezji wyrazić swoje emocje. Aby zachęcić ucznia

do ekspresji twórczej, nauczyciel musi wykorzystać treści zgodne z zainteresowaniami dzieci,

odwołując się do informacji i doświadczeń zdobytych poza szkołą. Brak zaspakajania potrzeb

dziecka czy też nieumiejętne ich zaspokojenie może prowadzić do zachowań agresywnych,

zerwania poprawnych stosunków z otoczeniem i pogłębienia poczucia zagrożenia ze strony

innych ludzi. Każde, więc zaspokojenie potrzeb dziecka ma wpływ na to, jak w przyszłości

uczeń dokona wyboru hierarchii potrzeb, i jak je będzie realizował.

           Dziecko przebywające w szkole poszerza krąg kontaktów społecznych. Stopniowo na

pierwszy plan wysuwa się potrzeba bycia z rówieśnikami, którzy staja się bardzo pożądanymi

towarzyszami zabaw. Aktywność dziecka w grupie rówieśniczej ma wielka role w

zaspakajaniu potrzeb: przynależności, aktywności, akceptacji.

Przez oddziaływania wychowawcze nauczyciel może przywrócić wiarę w to, że są

akceptowani, że mają szanse sprawdzić się w różnych sytuacjach zadaniowych.

Dzięki zaangażowaniu w zajęcia, mają okazje wierzyć w swoje możliwości, zrealizować

potrzebę przynależności do grupy, która ich akceptuje i daje poczucie bezpieczeństwa.

            Zaspakajaniu potrzeb służy integracja dydaktyczno- wychowawcza w różnych

płaszczyznach:

- scalanie treści miedzy przedmiotami

- scalanie treści wewnątrz każdego przedmiotu

- scalanie wpływów środowiska, w którym dziecko żyje

- zachowanie ciągłości między pracą przedszkolną a szkołą ( poszerzanie i organizowanie

doświadczeń dzieci).

               W świetle powyższych rozważań wynika, że większe szanse na zaspakajanie potrzeb

dzieci mają ci nauczyciele, którzy nastawieni są na osobę wychowanka i pomoc mu, a nie na

realizacje programu nauczania, gdzie przeważają negatywne, wrogie doznania emocjonalne,

gdzie zgubiono dziecko i jego rozwój.

Sadzę, że nauczyciel powinien pamiętać o tym, że:

- cała praca pedagogiczna nastawiona powinna być na zaspakajanie potrzeby bezpieczeństwa

dzieci i kontaktu emocjonalnego

- powinnością nauczyciela jest poznanie poziomu aspiracji, potrzeb, dążeń, oczekiwań dzieci

-zadaniem szkoły jest nie tylko wyposażenie w wiadomości, ale przede wszystkim

przygotować ucznia do samodzielnego myślenia, wyzwalania inwencji twórczej

- jest powołany do zaspakajania ciekawości świata dzieci, czyli do zaspakajania potrzeb

poznawczych- powinien dostarczać dzieciom bodźców, które wywoływać będą aktywność twórczą,

bowiem dziecko przy odpowiednim podejściu metodycznym wypowie się twórczo

- powinien być osobą, która pobudza wyobraźnię i w umiejętny sposób kieruje procesem

twórczym. Zapewnić powinien swobodę tworzenia i możliwość realizacji oryginalnych

pomysłów, stosowania własnych rozwiązań konstrukcyjnych

-rola nauczyciela to nie tylko bierna obserwacja, jest odpowiedzialny za dostarczanie

dzieciom bodźców, za wybór książek i utworów muzycznych

- powinien wspierać działania rodziców, współpracować z nimi, doradzać jak postępować z

dzieckiem

-stosowanie pracy grupowej, wpływa na uspołecznienie dziecka, jak również przyczyni się do

zaspokojenia potrzeb uznania i szacunku

- chronić dziecko przed frustracjami, przeciwdziałając w ten sposób ujemnym następstwa,

uodporniać ich na doznawane frustracje, uświadamiać, jakie są pozytywne sposoby

reagowania.

-niezaspokojenie potrzeb dzieci może wpłynąć na powstanie trudności wychowawczych

(agresji, izolacji, depresji, regresji, fiksacji).

Literatura:

Czeredrecka B. ,,,Potrzeby psychiczne sierot społecznych”

Garczyński S.     ,,Potrzeby psychiczne- niedosyt, zaspakajanie’’

Kozak Cz.(red),,Zaspakajanie potrzeb psychicznych dzieci w młodszym wieku

szkolnym

Obuchowski K. ,,Przez galaktykę potrzeb: psychologia dążeń ludzkich”

Przetacznik-GierkowskaM, Makiełło_Jarża

,,Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego’’

Więckowski R. ,,Edukacja wczesnoszkolna- problemy i kontrowersje w kontekście

Minimum programowego” Życie Szkoły-1993